Хурдан морины ТЭЖЭЭЛЛЭГИЙН ЗАРИМ АСУУДАЛ
Монгол хэмээх их гүрнийг морьгүйгээр төсөөлөх ямар ч боломжгүй. Монголчууд чухамдаа монгол мориныхоо хүчээр дэлхийн талыг эзэгнэж, морин өртөө байгуулж тэр үедээ л хамгийн богино хугацаанд мэдээлэл солилцдог байв. Энэ бүхэнд эрэмгий хүчит баатрууд, эрхий мэргэн харваачид, хурдан шандаст хүлгүүд онцгой үүрэгтэй байсан нь мэдээж. Үүнээс улбаатайгаар эрийн гурван наадам үүсэн хөгжиж өнөөдрийг хүртэл төгөлдөржсөөр бидэнд өвлөгдөн иржээ. Үүний нэг нь морин уралдаан.
Шинжлэх ухааны хөгжил хүн төрөлхтөнд аугаа ихийг бүтээсэн ч эх дэлхийн унаган төрхийг асар богино хугацаанд өөрчилж байгаль орчны тэнцвэрт байдлын асуудал дэлхий нийтийг хамарсан “Толгойны өвчин” болоод байна. Энэ нь манай орны хувьд ганц хурдан морины уяа сойлгын асуудал биш бэлчээрийн мал аж ахуйг эрхлэх арга технологийг өөрчлөгдөн байгаа экологийн нөхцөлд зохицуулах шаардлагыг зүй ёсоор бий болгож байна. Өөрөөр хэлбэл экологийн асар их хурдацтай хувьсал түүнд дасан зохицох амьд бодгалийн биеийн дотоод орчинд явагдах биологийн өөрчлөлт хоёрын хооронд зөрчил үүсч байгаа юм. Үүнтэй холбоотой болон холбоогүйгээр хурдан моринд нэмэгдэл тэжээл, төрөл бүрийн тэжээлийн нэмэлтүүд хэрэглэх болов.
Нэмэгдэл тэжээл, тэжээлийн нэмэлтийн тухай ойлголт, ач холбогдол
Хүн, амьтан, ургамал бүгд байгалийн бүтээгдэхүүн. Өөрөөр хэлбэл хөрс, ус, агаар, ургамлын найрлагад байх бүхий л элементүүдийн ихэнх нь биемахбодийн бүтэц, үйл ажиллагаанд ямар нэг хэмжээгээр оролцдог. Амьд байгаль биесээ тэтгэн байж оршин тогтноно. Амьтан, ургамал хүрээлэн буй орчиноо даган алгуур хувьсан өөрчлөгдөж дасан зохицож үр удмаа үлдээж чадсан нь цаашид амьдардаг. Энэ байгалийн хууль, хувьслын онол.
Амьтан байгалиас авах хэрэгцээт бүх зүйлсээ бүрэн авч чадахгүй бол үйл ажиллагаа нь доголдоно. Өөрөөр хэлбэл бодисын солилцоо нь хямарна. Энэ тохиолдолд тухайн амьтан биологийн нөөц чадамжаа бүрэн ашиглах боломж хязгаарлагдаж эхлэх ба даамжирвал эмгэг болон хувирна. Тэгэхээр дутагдаж буй энэ хэрэгцээг нөхөхийн тулд, цаашилбал биологийн чадамжийг (уралдах гэх мэт) нэмэгдүүлэхийн тулд нэмэгдэл тэжээл ба тэжээлийн нэмэлтүүдийг малд олгоно.
Амьтны биеийг бүтээгч үндсэн материал нь уураг, нүүрс ус, өөх тос юм. Эдгээр нь биеийн бүтцийн үндсэн хэсэг болохын зэрэгцээ энергийн эх сурвалж болдог. Харин ус нь биемахбодийн дотоод орчин болох ба энэ орчинд биед явагдах бүх биохимийн урвалууд явагддаг. Энэ биохимийн урвалууд бүрэн төгс явагдахад даавар, фермент гэх мэт биологийн идэвхт бодисууд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Эдгээр бодисууд нийлэгжих, биохимийн урвалууд хэвийн явагдахад витаминууд болон үлэмж ба бичил элементүүд гэж нэрлэгдэх эрдэс бодисууд чухал үүрэгтэй.
Биед уураг, нүүрс ус, өөх тосны хэрэгцээ нилээд хэмжээгээр шаардагддаг бол витаминууд ба эрдэс бодисын хэрэгцээ бага боловч зайлшгүй юм.
Нэмэгдэл тэжээлийн зонхилох хэсгийг эдгээр нэгдлүүд эзлэнэ. Гэвч эрдэс бодис ба витаминууд, уургийг бүтээгч нэгж үл орлогдох аминхүчлүүд нэмэгдэл тэжээлд болон бэлчээрийн ургамалд тэр бүр бүрэн хэмжээгээр байдаггүй. Үүнийг нөхөх зорилгоор хүн болон амьтны хүнс, тэжээлд өчүүхэн бага хэмжээгээр тэжээлийн нэмэлтийг нэмэх буюу тусад нь олгодог. Өөрөөр хэлбэл нэмэгдэл тэжээлдээ тэжээлийн нэмэлт хольж олгох нь тэжээлийг төгс чанартай болгосноор биед шаардагдах бүхий л бодисын хэрэгцээг хангана. Манай малчид аль ч улиралд хужир, давс гэх мэт зүйлийг малдаа өгдөг шүү дээ. Үүнийг тэжээлийн нэмэлт гэж ойлгож болно. Мөн шар сүүний ханд, адууны элэг гэх мэт зүйлийг бэлтгээд хаврын улиралд өчүүхэн бага хэмжээтэй муу малдаа өгдөг байсныг бид мэднэ. Эдгээр нь эрдэс, витамин, амин хүчлийн агууламж өндөртэй маш чухал тэжээлийн нэмэлтүүд юм.
Амьтны нэн тэргүүний шаардлага бол физиологийн хэвийн үйл ажиллагаагаа хангахуйц төгс чанар бүхий хүрэлцээт шим тэжээлийн бодисыг гадаад орчноос тогтмол авч чаддаг байх асуудал юм. Өөрийн физиологийн хэрэгцээнээс гадна нэмэлт ачаалал үүсэж байгаа үед бие махбодийн үйл ажиллагаа түүнд дасан зохицох, тэр хэрэгцээг хангахуйц нэмэгдэл шимт бодис, энергийн нөөц шаардлагатай болно. Морин уралдаан бол адууны өөрийн физиологийн хэрэгцээнээс гадна асар хол замыг богино хугацаанд туулах хүч, хурдны нөөцийг шаарддаг.
Өвлийн улиралд гадаад орчны температур эрс буурах ба бэлчээрийн ургамал шимт чанараа алдахын зэрэгцээ хүрэлцээ нь эрс багасна. Мал хүссэн хэмжээгээрээ ус ууж чадахгүйд хүрнэ. Энэ нь мал физиологийн хэвийн хэрэгцээг хангахын тулд өөрт хуримтлагдсан илүүдэл нөөцөө дайчилж эхлэх шалтгаан болно. Өвөл, хаврын улиралд мал турах нь үүний илэрхийлэл ба физиологийн хэвийн хэрэгцээгээ хангахуйц шимт бодисыг гаднаас авч чадахгүй, нөөц нь хомсдсоноор эмгэгт нэрвэгдэж эхэлж байгаагийн илэрхийлэл. Энэ хэрэгцээг нөхөхийн тулд нэмэгдэл тэжээл, тэжээлийн нэмэлтийг олгох нь зайлшгүй шаардлага юм. Нөгөө талаас улирлаас хамааралгүйгээр хурдан морь тарга хүчээ хэвийн хадгалж байж амжилт гаргана. Өөрөөр хэлбэл, улирлаас үл хамааралтай бодисын солилцоо нэг түвшинд хэвийн явагдах шаардлагатай.
Зуны улиралд уяж байгаа моринд нэмэгдэл тэжээл олгох нь буруу зүйл биш. Богино хугацаанд хол замыг туулахын тулд хурдан моринд асар их хүч, энергийн нөөц шаардлагатай. Түүнийг зөвхөн бэлчээрийн ургамлаар хангахад бэрхшээлтэй. Үргэлжлэл бий...
ХААИС-ийн профессор багш, "Чандмань-Идэр"ХХК-ийн захирал С.Ганбат
Цахим хаяг: ganbat_vet@muls.edu.mn
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 2024 оны 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна